Bổ tỳ, dưỡng vị là gì mà có thể chữa viêm loét dạ dày?

Từ ngàn xưa, cha ông ta đã nói về châm ngôn “bổ tỳ, dưỡng vị” để phòng ngừa và chữa trị căn bệnh viêm loét dạ dày. Vậy nguồn gốc của câu nói này là gì?

Trong Tây Y, viêm loét dạ dày tá tràng được đánh giá là căn bệnh mãn tính, diễn biến có chu kỳ, liên quan tới rối loạn thần kinh và thể dịch, làm mất cân bằng giữa quá trình bài tiết dịch vị nhiều axit và chất nhầy của niêm mạc dạ dày.

Cách thức điều trị cũng tập trung vào việc giải quyết các triệu chứng như làm giảm axit và pepsin ở dịch vị, tăng cường các yếu tố bảo vệ niêm mạc, diệt trừ vi khuẩn (nếu có).

Viêm loét dạ dày tá tràng trong Đông Y

Dù vậy trong Đông Y, viêm loét dạ dày tá tràng có góc nhìn chi tiết hơn dựa theo học thuyết Tạng phủ. Viêm loét dạ dày tá tràng có tên trong y sách “Cảnh nhạc toàn thư” của danh y Trương Giới Tân (tự Cảnh Nhạc) là vị quản thống hay vị thống, tâm hạ thống, tâm phúc thống, tâm vị quản thống…

Nguyên nhân được nhận định xuất phát từ tinh thần, khi tâm chí không yên, u uất buồn hận lâu ngày gây Can (gan) khí uất kết. Can chủ về sơ tiết vì vậy làm rối loạn khí cơ, hoành nghịch – phạm Vị (dạ dày) gây ra mối bất hòa giữa Can và Vị, đồng thời rối loạn sự thăng thanh giáng trọc của cặp Tỳ (lá lách) – Vị, gây ra đau, ợ hơi, ợ chua, buồn nôn.

Ta cần hiểu rõ hơn, Tỳ và Vị là hai cơ quan giúp cho sự vận hóa thức ăn, là một cặp tạng phủ có vai trò hỗ trợ lẫn nhau. Tỳ chủ vận hóa, vị chủ thu nạp và tỳ nghét thấp (ẩm) ưa táo (khô), vị nghét táo ưa thấp, tỳ lấy thang làm thuận còn vị lấy giáng làm hòa. Đó là một mối quan hệ tương sinh, tương khắc giúp cơ thể hấp thu (tiêu hóa) và vận động khí huyết trong cơ thể hoạt động đầy đủ và cân bằng.

Vì vậy, khi Can khí uất kết tạo ra sự bất ổn giữa các mối quan hệ Can – Vị, Tỳ – Vị làm tắc nghẽn trong quá trình vận hóa thức ăn nói riêng và khí huyết nói chung. BẤT THÔNG – TẮC THỐNG. Chữ “thống” ở đây chính là sự ốm, bệnh và ngược lại, “thông” chính là khỏe mạnh. Và đó cũng chính là căn nguyên của bệnh viêm loét dạ dày tá tràng hay vị quản thống trong Đông Y.

Ngoài ra, chế độ ăn uống thất thường, hay ăn đồ sống, đồ lạnh cũng làm cho Tỳ – Vị bị tổn thương, mất khả năng kiện vận, hàn tà nhiệt độc, thấp nhiệt nhân đó xâm nhập gây khí trệ, huyết ứ gây đau Vị.

Các thể của viêm loét dạ dày tá tràng:

Dựa trên nguyên nhân đã phân tích phía trên, y sách cổ truyền có phân viêm loét dạ dày tá tràng thành hai thể (loại) khác nhau.

• Thể can khí phạm vị
• Thể Can khí phạm vị gồm có ba thể nhỏ hơn là Thể khí trệ (khí uất), thể hỏa uất và thể huyết ứ.
• Thể khí trệ (khí uất) hay Can uất khí trệ thường là các trường hợp mới mắc bệnh. Triệu chứng có thể nhận thấy là đau thượng vị từng cơn, đau lan ra sau lưng và 2 bên sườn, ấn đau (cự ấn), bụng đầy chướng, ợ hơi, ợ chua, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng hoặc hơi vàng, mạch huyền. Cơn đau thường dồn dập, không cố định.
• Thể hỏa uất hay Can hỏa hun đốt có triệu chứng là đau thượng bị nhiều, có cảm giác nóng rát, cự ấn, miệng khô đắng, ợ chua, tiểu tiện đỏ, đại tiện táo, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch huyền sác.
• Thể huyết ứ thì sẽ đau ở duy nhất 1 vị trí như dao đâm, gồm có hai loại là Thực chứng – nôn ra máu, đại tiện phân đen, môi đỏ, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng; và Hư chứng – sắc mặt xanh nhợt nhạt, mệt mỏi, chân tay lạnh, môi nhạt, lưỡi đỏ bệu, có điểm huyết ứ, rêu lưỡi nhuận, mạnh hư đại hoặc tê sáp.
• Thể Tỳ Vị hư hàn

Do mối quan hệ của Tỳ và Vị trở nên xung đột, dẫn tới hư hàn, dương khí không vận chuyển được làm ăn uống đình tụ gây đau bụng, đầy bụng, nôn ra nước trong. Tỳ vị dương hư sinh ngoại hàn nên sợ lạnh, tay chân lạnh, đại tiện phân nát. Người mệt mỏi, lưỡi nhạt, mạch hư tế là biểu hiện của hư hàn.

Triệu chứng nhận thấy là đau thượng vị liên miên, nôn nhiều ra nước trong, đầy bụng, người mệt. Người bệnh thì ưa thích xóa bóp, chườm nóng, sợ lạnh, phân nát.

Bổ tỳ, dưỡng vị – bí quyết phòng ngừa và chữa viêm loét dạ dày tá tràng

Xét theo học thuyết Tạng phủ:

• Hành Mộc: Tạng: Can (gan) – Phủ: Đởm (mật), chủ về: Tàng huyết, sơ tiết, các khớp – gân – cơ.
• Hành Thổ: Tạng: Tì (lá lách) – Phủ: Vị (dạ dày), chủ về: Vận hoá đồ ăn – thuỷ thấp, Thống huyết, cơ nhục.

Trong khi đó, theo y sách “Cảnh nhạc toàn thư”, bệnh viêm loét dạ dày tá tràng xuất phát từ việc khí trệ (khí uất) từ Can, trong khi Can – hành Mộc lại khắc Tì là hành Thổ, ảnh hưởng trực tiếp tới phủ là Vị. Việc khí trệ này tới từ các yếu tố ngoại cảnh, xuất phát từ tinh thần, khó lường trước. Vì vậy, việc bổ tỳ, dưỡng vị chính là cách làm cho cặp Tạng phủ hành Thổ trở nên khỏe mạnh, chống chọi lại được sự rối loạn khí cơ ở Can tốt hơn khi có biến cố. Đó là cách ta phòng ngừa.

Bên cạnh đó, thể bệnh Tỳ Vị hư hàn chính là chức năng của Tạng phủ này trở nên rối loạn, mất cân bằng (hư hàn) do ảnh hưởng từ Can, cũng như chế độ ăn uống. Lúc này ta cần bồi đắp cặp Tỳ Vị để cân đối lại hoạt động bên trong cơ thể, giúp dương khí vận chuyển đều đặn khắp cơ thể, làm tay chân ấm áp, hòa Can nhằm thúc đẩy việc vận hóa thức ăn.

Còn đối với các thể bệnh khác của viêm loét dạ dày tá tràng thì tập trung vào việc xử lý căn nguyên. Căn nguyên của thể can khí phạm vị bắt nguồn từ Can, vì vậy cần “sơ can” – tức là sử dụng các bài thuốc Nam dược, kết hợp châm cứu với mục đích làm cho Can trở nên thông suốt, không còn khí uất, giải nhiệt – bồi bổ huyết, từ đó điều hòa khí, giải nhiệt, giảm việc hoành nghịch – phạm Vị.

Liên hệ ngay với Khải Minh Đường để được chúng tôi tư vấn!